Інфармацыя “Выкарыстанне твораў мастацкай літаратуры для карэкцыі моўнага развіцця дашкольнікаў з АПФР”
Адным са сродкаў эстэтычнага ўздзеяння на развіццё і карэкцыю маўленчых парушэнняў у дзяцей з'яўляецца мастацкая літаратура і фальклор. Мастацкая літаратура і фальклор гуляе неацэнную ролю ў вырашэнні задач маўленчага развіцця.
У першую чаргу, гэта:
- карэкцыя гукавымаўлення;
- развіццё гнуткасці і рухомасці маўленчага апарата дзіцяці;
- развіццё фанематычнага слыху;
- папаўненне слоўнікавага запасу;
- пераадоленне граматычных парушэнняў;
- развіццё звязнага маўлення.
У маёй практыцы пры карэкцыі маўленчых парушэнняў выкарыстоўваюцца розныя віды работ, такія як:
• чытанне і пераказ казак і апавяданняў;
• выкарыстанне гульняў – драматызацый;
•завучванне фальклорных формаў (вершаў, дыялогаў);
• прагаварванне чыстагаворак;
• разгадванне загадак;
• развучванне лічылак;
• тлумачэнне і ўдакладненне сэнсу прыказак і прымавак.
У маёй працы казкі і апавяданні з'яўляюцца крыніцай раскрыцця і развіцця творчых маўленчых здольнасцяў. Пераказ літаратурных твораў станоўча ўплывае на звязнасць дзіцячай гаворкі, развівае памяць, уменне інтанацыйна перадаць дыялог герояў, логіку, паслядоўнасць сюжэту, папаўняе і пашырае слоўнік.
Падбіраючы творы для пераказу, я абапіраюся на ўзроставыя асаблівасці дзяцей і стараюся, каб яны былі даступныя па змесце і аб'ёме. Калі тэксты выкарыстоўваюцца для карэкцыі гукавымаўлення, то яны павінны быць насычаныя неабходнымі гукамі. У творы усе словы павінны быць знаёмыя дзецям. Дзеці ўдзельнічаюць у драматызацыі невялікіх народных казак, пры дапамозе цацак, разыгрываюць сцэнкі з выкарыстаннем пальчыкавага і лялечнага тэатра, а гэта незаменны выгляд развіцця маналагічнага і дыялагічнай прамовы. У працы над малымі фальклорнымі формамі зважаю ўвагу на рытмічны бок прамовы, развіваю складовую структуру слова, прасодыку прамовы (тэмп, рытм, інтанацыю, дыханне).
Фальклор дае выдатныя ўзоры прамовы, перайманне якім дазваляе дзіцяці паспяхова авалодваць роднай мовай. Завучванне вершаваных тэкстаў - адзін з эфектыўных сродкаў разумовага і эстэтычнага развіцця дзяцей. Для запамінання тэкстаў я выкарыстоўваю карткі-малюнкі , якія вельмі любяць дзеці. Яркі і даступны, разнастайны матэрыял дапамагае мэтанакіравана праводзіць карэкцыйную працу па аўтаматызацыі і дыферэнцыяцыі гукаў, рабіць артыкуляцыйную гімнастыку, надаваць увагу развіццю фанематычнага слыху, развіваць у дзяцей агульную і дробную маторыку, а таксама эмацыйную сферу.
На занятках выкарыстоўваю пальчыкавыя гульні і фізхвілінкі, дзе дзеці суправаджаюць маўленне жэстамі і рухамі. Выкарыстанне ў маёй практыцы чыстагаворак дапамагае замацаваць у дзяцей выразную дыкцыю аўтаматызаванага гуку, адпрацаваць розныя вышынныя, сілавыя, тэмбральныя гучанні. У кожнай чыстагаворке свая гульня гукаў і слоў. Праца над чыстагаворкай пачынаецца з прагаворвання ў павольным тэмпе з воплескамі, а, затым, па меры завучвання, тэмп трохіўускорваецца. На занятках яны дапамагаюць ўводзіць пастаўленыя гукі ў гаворку. Дзеці звычайна з захапленнем ўспрымаюць маю просьбу скласці або выправіць чыстагаворкі ці вершы, якія чамусьці не атрымліваюцца ў персанажаў сюжэту. Спачатку яны падказваюць асобныя словы і рыфмы, а затым - цэлыя фразы.
Вялікімі магчымасцямі ў працэсе развіцця звязнага маўлення і фарміравання разваг размяшчае такія прыёмы, як прыдумлянне, загадванне і разгадванне загадак. Загадкі выкарыстоўваю пры азнакамленні з новай лексічнай тэмай. Загадка дапамагае дзецям звярнуць увагу на асаблівыя прыкметы і ўласцівасці. Загадкі ўзбагачаюць слоўнік дзяцей за кошт шматзначнасці слоў, дапамагаюць убачыць другасныя значэнні слоў, фармуюць ўяўленні аб пераносным значэнні слова. Яны дапамагаюць засвоіць гукавы і граматычны ладмаўлення.
Лічылка - невялікі вершык, форма лёсавання, з дапамогай якой вызначаюць, хто водзіць у гульні .У іх шмат гумару, жартаў, спаборніцкага запалу. Галоўная асаблівасць лічылкі ў карэкцыі гаворкі - гэта адпрацоўка выразнага рытму, сілы голасу, умення вымаўляць паасобна словы. Паэтычная мова прыказак і прымавак простая, дакладная, выразная; змяшчае сінонімы, амонімы, антонімы, параўнанні.
Выкарыстоўваючы ў маўленні прыказкі і прымаўкі, дзеці вучацца ясна і лаканічна выказваць свае думкі і пачуцці, інтанацыйна афарбоўваючы сваю прамову. Пры гэтым развіваецца ўменне творча выкарыстоўваць слова, уменне вобразна апісаць прадмет, даць яму яркую характарыстыку. Выкарыстанне і прымяненне твораў мастацкай літаратуры і фальклору дапамагае: павышаць зацікаўленасць дашкольнікаў; зрабіць гаворку дзяцей больш яркай, выразнай, эмацыйна афарбаванай; узмацніць самакантроль за правільнымгўленнемукавыма; узбагаціць лексічны запас новымі словамі, абарачэннямі, выразамі; паспрыяць развіццю логікі выкладу, правільнага структурнага афармлення; палепшыць розныя віды звязнага маўлення: гаварэння, пераказу, дыялагічнай гаворкі; развіваць і павышаць культуру маўлення; пашыраць дзіцячыя ўяўленні аб навакольным свеце; прывіць любоў і павагу да кнігі.
Такім чынам, мастацкая літаратура і фальклор спрыяе пазнавальнаму, маўленчаму, эмацыйнаму і сацыяльнаму развіццю дзяцей дашкольнага ўзросту.
Падрыхтавала настаўнік-дэфектолаг ДУДА “Кухціцкі дзіцячы сад” Л.І.Курэц