Тэма: Віды маўленчых парушенняў
У сучаснай псіхалогіі і лагапедыі вылучаюцца два тыпу маўленчых парушэнняў : гаваруны і маўчуны.
«Гаваруны» праяўляюць павышаную актыўнасць і цікавасць да навакольнага свету. Такія дзеці любяць нешта распавядаць, задаваць шмат пытанняў і лёгка асвойваюцца ў новых абставінах. Часам яны пачынаюць казаць раней, чым іншыя дзеці.
«Маўчуны» схільныя да сузіральнасці. Новая абстаноўка патрабуе для іх адаптацыі. Могуць пачаць казаць позна, але практычна адразу без дэфектаў. Такім малечам важна, каб іх чулі і разумелі. Таму бацькі павінны пастарацца ўважліва рэагаваць на пытанні малога. Аднак, калі «маўчун" не пачаў казаць да 2-3 гадоў, трэба звярнуцца да спецыяліста.
Дыслалія - гэта самае распаўсюджанае парушэнне.
Асаблівасці: добры слоўнікавы запас, правільная пабудова прапаноў і ўзгадненне слоў; але ёсць дэфектнае вымаўленне некаторых гукаў.
Дызартрыя - парушэнне вымаўлення, выкліканае недастатковай працай нерваў, якія злучаюць маўленчы апарат з цэнтральнай нярвовай сістэмай (гэта значыць недастатковай інервацыі); пры дызартрыі пакутуе вымаўленне ўсіх груп гукаў.
Асаблівасці: «памазаная» гаворка, парушэнне голасаўтварэння, рытму, інтанацыі і тэмпу гаворкі.
Рыналалія - гэта парушэнне тэмбру голасу, выкліканае анатамічнымі дэфектамі маўленчага апарата.
Асаблівасці: голас набывае «насавое гучанне».
Заіканне - парушэнне тэмпу, рытму, спрашчэння маўлення, выкліканае курчамі цягліц асабовага апарата; ўзнікае ва ўзросце 2 - 2,5 года.
Асаблівасці: вымушаныя прыпынкі ў прамове, паўтарэння асобных гукаў і складоў, даданне перад асобнымі словамі лішніх гукаў ( «а», «і»).
Алалія - гэта поўная ці частковая адсутнасць гаворкі ў дзяцей (да 3-5 гадоў); яно абумоўлена недаразвіццём або паразай маўленчых абласцей у левым паўшар'і кары галаўнога мозгу, насталым ва ўнутрычэрапным або раннім развіцці дзіцяці.
Агульнае недаразвіццё маўлення (АНМ) - розныя складаныя маўленчыя засмучэнні, пры якіх парушана фарміраванне ўсіх кампанентаў маўленчай сістэмы, г.зн.гукавога боку (фанетыкі) і сэнсавага боку (лексікі, граматыкі).
АНМ характарызуецца парушэннем вымаўлення і адрознівання гукаў, маленькім слоўнікавым запасам, абцяжараным словаўтварэннем і словазмяненнем, неразвітым звязным маўленнем.
Агульнае недаразвіццё маўлення можа назірацца пры складаных формах дзіцячай маўленчай паталогіі: алаліі (заўсёды), а таксама рыналаліі, дызартрыі (часам).
Нягледзячы на розную прыроду дэфектаў, у дзяцей з АНМ маюцца тыповыя праявы, якія паказваюць на сістэмныя парушэнні маўленчай дзейнасці:
- больш позні пачатак гаворкі (першыя словы з'яўляюцца да 3-4, а часам і да 5 гадоў);
- мову недастаткова граматычна і фанетычнама аформлена;
- дзіця, разумее звернутую да яго гаворку, але не можа сам правільна агучыць свае думкі;
- гаворка дзяцей з АНМ з'яўляецца малазразумелай;
Вылучаюць тры ўзроўні маўленчага развіцця, якія адлюстроўваюць тыповы стан кампанентаў мовы пры АНМ:
1-шы ўзровень - поўная адсутнасць прамовы або наяўнасць толькі яе элементаў.
асаблівасці:
слоўнік дзяцей складаецца з лепетных слоў тыпу «ляля», «Бібі»;пры гэтым адно слова можа пазначаць розныя паняцці ( «ляля» - гэта і лялька і дзяўчынка);часта назвы прадметаў ўжываюцца замест назваў дзеянняў і наадварот: «туй» (стул) - сядзець, «паць» (спаць) - ложак; такія дзеці не ўмеюць будаваць фразы; многія гукі не вымаўляюцца; складаныя словы скарачаюцца да простых: «аба» (сабака), «алет» (самалёт);
2-й ўзровень
асаблівасці:
досыць вялікі слоўнікавы запас; двухслоўные і трохслоўные фразы;
выкарыстоўваюцца словы моцна скажоныя і сувязі паміж словамі ў прапановах яшчэ не аформлены; напрыклад: «кадас ледит той »(аловак ляжыць на стале);
парушана ўзгадненне слоў; напрыклад: «Іса Бэза »(ліса бегла);
у складаных словах часта перастаўляюцца склады або дадаюцца новыя;
3-ці ўзровень: характарызуецца разгорнутай гутарковай фразай і адсутнасцю грубых парушэнняў у развіцці розных бакоў гаворкі; аднак ёсць парушэнні ў афармленні складаных маўленчых адзінак.
асаблівасці:
няправільнае ўжыванне канчаткаў і разузгадненне слоў: «крэсла» (крэслы); «Чырвоная сонца» (чырвонае сонца); «Два булкі» (дзве булкі);
спрашчэнне складаных прыназоўнікаў: «з стала» (з-за стала);
слоўнікавы запас досыць вялікі, але можа адсутнічаць веданне нюансаў (напрыклад, дзіця можа не ведаць, такіх частак цела, як запясце, локаць, пераноссе);няправільная адукацыя памяншальна-ласкальных формаў: «Стулік» (крэселка); адносныхпрыметнікаў: «Сцяклова» (шкляны); прыналежных прыметнікаў: «Лісавашкура» (лісіная шкура); і дзеясловаў з прыстаўкамі: «зашываць гузік» (прышываць гузік);
складовая структура слова прайграваецца правільна, за выключэннем складаных слоў; напрыклад: «міліцынер» (міліцыянт);
гукі вымаўляюцца правільна, акрамя некаторых складаных гукаў: «р», «л»;
парушаны гукавы аналіз і сінтэз (дзіця не можа вылучыць першыя і апошнія гукі ў слове, дрэнна падбірае карцінкі на зададзены гук);
Кансультацыю падрыхтаваў настаўнік-дэфектолаг К.З.Дзюрычка